عوامل مؤثر در تحقق جامعه مدنی
به دنبال بحث تشکیل جامعه مدنی و عوامل موثر در آن، در بررسی اثرات خانواده و نقش پدر و مادر در قبل اشارتی شد که اینک در ادامه آن از اسم گذاری تا رسم؛ اثرات قابل ملاحظه ای در روند و سرنوشت اولاد خواهد داشت که بیان می گردد. شاید تصور شود که اسم علامت و نشانه ای بیش برای انسان نیست بنابراین هر نامی که والدین برای دختر یا پسر انتخاب کنند عیب ندارد و مهم نیست در حالی که از نظر اسلام که بیان گر مشیت الهی و خالق بشر است اسم به عنوان اولین تابلوی نمایش درونی بشر به سهم خود در روحیه و منش انسان اثر دارد چنانکه موسی بن بکر عن ابی الحسن علیه السلام: اول ما یبر الرجل ولده ان یسمیه باسم حسن فلیحسن احدکم اسم ولده ( تهذیب/ج۷/ص۳۶۲)، موسی پسر بکر از امام کاظم علیه السلام نقل می کند که امام علیه السلام فرمود نخستین نیکی ای که مرد به فرزند خود انجام می دهد آن است که او را نام نیک بگذارد لذا نام فرزند خود را نیکو انتخاب کنید. این نما به سهم خود چنانکه در زندگی دنیوی افراد نقش دارد در منش اخروی وی نیز به عنوان آحادی از جامعه مدنی مؤثر است. در رابطه با اثر دنیوی افراد، سلیمان بن جعفر الجعفری قال سمعت اباالحسن علیه السلام یقول لایدخل الفقر بیتاً فیه اسم محمد او احمد او علی او الحسن او الحسین او جعفر او طالب او عبدالله او فاطمه من النساء صلی الله علیهم ( تهذیب، ج۷، ص۳۹۲ )، سلیمان پسر جعفر جعفری می گوید از موسی بن جعفر علیه السلام شنیدم که گفت خانه ای که نام محمد یا احمد یا علی یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبدالله یا فاطمه ( از زن ها درود خداوند ) بر آن ها باشد فقر و نداری داخل آن نمی گردد. اصولاً نام گذاری نیک و تعلیم و تربیت اولاد و رهنمود بخش به او که در بحث های بعدی بیان خواهد شد از وظائف پدر و حقوقی است که اولاد برای ورود به جامعه مدنی به گردن پدر دارد و پدر موظف است که آن را اداء نماید چنانکه درست عن ابی الحسن موس علیه السلام قال جاء رجل الی النبی صلی الله علیه وآله و سلم فقال یا رسول الله ماحقّ ابنی هذا؟ قال تحسن اسمه و ادبه وضعه موضعاً حسناً ( وافی/ ج۱۲/ص۱۳۸۲ )، درست از موسی بن جعفر علیه السلام نقل می کند که مردی پیش پیامبر صلی الله علیه وآله آمد و گفت یا رسول الله این فرزند من چه حقی به گردن من دارد؟ پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: اولاً نام نیک بر او بگذاری ثانیاً او را با ادب بار آوری ثالثاً او را در مسیر خوب و نیکو بداری. این حق از وظائفی است که پدر در انجام آن مسئولیت مهمی دارد که حتی از هنگام حمل نیز باید به آن توجه کند. چنانکه قال امیرالمؤمنین علی علیه السلام: سمّوا اولادکم قبل ان یولدوا فان لم تدروا اذ کرام انثی فسموهم بالاسماء التی تکون للذکر و الانثی فان اسقاطکم اذا لقوکم یوم القیمه ولم تسموهم یقول السقط لابیه الاسمین وسمی رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم محسناً قبل از یولد ( وافی/ج۱۲/ص۱۳۲۱)، امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: فرزندانتان را پیش از تولد برای آن ها نام بگزینید لذا اگر نمی دانید که پسر است یا دختر او را به نام هایی که برای پسران و دختران است نامگذاری کنید زیرا سقط های شما هنگامی که روز قیامت شما را ملاقات می کنند و آن ها را نام گذاری نکردید به پدر می گوید: چرا مرا نام ننهادی و حال آنکه رسول خدا صلی الله علیه وآله، حمل فاطمه علیها السلام را پیش از آنکه متولد شود محسن نام نهاد؛ لذا اگر نام های بی معنی مانند نام های غربی بر او بنهد در قیامت مورد مؤاخذه قرار می گیرد زیرا نام مانند مشعلی در قیامت، راهنمای فرد است چنانکه امام صادق علیه السلام قال قال رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم استحسنوا اسماءکم فانکم تدعون بها یوم القیامه قم یا فلان بن فلان الی نورک و قم یا فلان بن فلان لانورک ( وافی/ج۱۲/ص۱۳۲۴ )، امام صادق علیه السلام فرمود رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود نام های خود را نیکو انتخاب کنید زیرا روز قیامت شما را فرا می خوانند و گفته می شود ای فلانی پسر فلانی برخیز به سمت نور خودت برو و برخیز ای فلانی پسر فلانی در حالیکه نوری نداری. لذا معلوم می شود نام مانند چراغ قوه ای که دارای باطری است نورافکنی می کند درحالی که بدنام ها، بدون باطری هستند و نوری ندارند. خلاصه یکی از مسئولیت های موثر در جامعه مدنی که تا بی نهایت می تواند اثر گذار باشد پدر و مادر است که از اسم گرفته تا رسم باید به وظیفه خود عمل کنند که در صورت کوتاهی در آن مسئول پاسخ گویی به خدا و فرزندان خود خواهند بود اما در بخش رسم همان گونه که در فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آمده بود دومین وظیفه پدر و مادر توجه به ادب و اخلاق اولاد است بدین معنی که هرچند مسئولیت حقوقی و انفاقی چیزی است که اصولاً پدران متوجه آن هستند و در گفتار و پندار آن ها است که به دنبال نان و آب برای فرزند می باشیم اما قرآن می فرماید مهم تر از مسئولیت انفاقی، مسئولیت آدابی و احکامی می باشد چنانکه در خطاب به پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله که در حقیقت خطاب به تمام بشر است می فرماید: وامر اهلک بالصلوه و اصطبر علیها لانسئلک رزقاً نحن نرزقک والعاقبه للتقوی (سوره طه/۱۳۲ )، خانواده خود را به نماز مأمور کن و پیگیر آن باش ما روزی آن ها را از شما سئوال نمی کنیم زیرا روزی تو را نیز ما می دهیم و سرنوشت با پرهیزگاری است. پیامبر صلی الله علیه وآله در اجرای این فرمان، پیوسته اهل بیت خود را به انجام نماز اول وقت و سایر آداب تمرین می داد و می فرمود: رحم الله والدین اعانا ولدهما علی برهما ( وافی/ج۱۲/ص۱۳۸۵ ) ، خدا رحمت کند آن پدر و مادری که فرزندان خود را بر نیکی آن ها یاری نمایند. بدیهی است نیکی آن ها در اخلاق و ادب و دین و دانش است و در پروریدن فضائل اخلاقی و شکوفایی خصال ارزنده انسانی و پاسداری از عقیده و اندیشه آن ها از انحراف و غرب زدگی و شبهات شبهه افکنان همت می گمارند چنان که امام صادق علیه السلام قال بادروا اولادکم بالحدیث قبل ان سبقکم الیه المرجئه ( وافی/ج۱۲/ص۱۳۸۱ ) ، فرزندان خود را پیش از آن که مرجئه آن ها را بربایند و به دام اندازند با روایات و احادیث ما دریابید. مراد از مرجئه در روایت آن هایی بودند که امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در خلافت در مرتبه چهارم قرار می دادند زیرا مرجئه از ارجاء به معنی تأخیر است یعنی امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در رتبه متأخر از خلافت می دانستند و این ها در این رابطه فرزندان شیعه را رصد می کردند و به آن عقیده باطل فرا می خواندند. امام صادق علیه السلام، پدران آن وقت را بیدار باش می دهد که مواظب فرزندان باشید و با آموزش فرهنگ تشیع آن ها را از به دام افتادن در دام مرجئه مصون بدارید که امروز این توصیه امام صادق علیه السلام به پیروان مکتب به مراتب گویاتر است زیرا تبشیری ها، صهیونیست ها، تکفیری ها و سلفی ها و شبهه افکنان از هر زمان بیشتر و فعال تر برای صید فرزندان مکتب ائمه علیهم السلام فعالیت می کنند و با شناسایی نقطه های ضعف دنیوی آن ها و تطمیع آنان، ایشان را به دام می اندازند لذا پدران در حفظ و حراست این امانت های الهی از هر مسئولیتی مهم تر تلقی می گردد که نادیده گرفتن آن موجب خسران دنیا و جهنم آخرت می گردد. از این زاویه است که قرآن کریم می فرماید: یا ایهاالذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً وقودها الناس و الحجاره علیها ملائکه غلاظ شداد لایعصون الله ما امرهم و یفعلون مایؤمرون (سوره تحریم/۶)، ای مؤمنین؛ خود و اهلبیت خود را اعم از زن و فرزند، از آتشی که هیزم آن آدم ها و سنگ هستند حفظ کنید که موکلین آن آتش فرشته های خشمگین و سخت گیری هستند که از فرمان الهی سرپیچی نمی کنند و به آن چه مأمور هستند عمل می کنند. این آیه شریفه اخطاری خطرناک و وحشت آفرین است به افرادی که وظیفه تربیت خصال پسندیده اطفال خود را نادیده گرفته و در وظیفه تربیتی، شانه خالی کرده و آن ها را به حال خود رها نموده و دختر و پسر در دام مرجئه های زمان با دام های گوناگون میافتند غافل از آنکه در دنیا بهترین سرمایه های انسانی دنیوی آن ها غارت شده و در آخرت باید پاسخ گوی این بی توجهی ها باشند. ادامه بحث مسئولیت ها در نوشته های بعدی بیان می گردد