جامعه مدنی در ایران
اگر بخواهیم جامعه خودمان، ایران را از لحاظ جایگاهش در جوامع بشری بررسی کنیم و پی ببریم که در چه مرتبه ای از جامعه مدنی قرار دارد، بهتر است نخست جامعه را از منظر قرآن و امیرالمؤمنین علی علیه السلام بررسی کنیم چرا که این شناخت در روند زندگی و سرنوشت ابدیمان تأثیر بسزایی دارد. قرآن کریم در سوره واقعه آیات ۷ تا ۱۲ می فرماید: وَ کُنتُم أزوَاجاً ثَلاثَهً فَأصحابُ المَیمَنَهِ مَا أصحابُ المَیمَنَهِ وَ أصحابُ المَشئَمَهِ مَا أصحابُ المَشئَمَهِ وَالسَّابِقونَ السَّابِقونَ أولَئِکَ المُقَرَّبُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعیمِ شما به سه گروه تقسیم شوید، اصحاب یمین؛ چه هستند اصحاب یمین؟ اصحاب شمال؛ چه هستند اصحاب شمال؛ پیشگامان و سبقت گیران، آن ها مقربان اند، در بهشت ها و باغ های پر از نعمت خواهند بود. لذا گروه پیشتازان در بندگی؛ انبیاء و اوصیاء آن ها می باشند و گروه اصحاب یمین و فرخنده؛ پیروان انبیاء و ائمه اطهار علیهم السلام در شئون زندگی می باشند و گروه اصحاب شمال نیز جامعه ای هستند که خودسر، خودکام و لاقید به دستورات الهی و سیره و سنت نبوی صلی الله علیه وآله و ائمه اطهار علیهم السلام می باشند. این تقسیم در کلام امام علی علیه السلام نیز چنین آمده است که – الناس ثلاثه فَعالِمٌ رَبّانی وَ مُتَعَلِّمٌ عَلی سَبیلِ نَجاهٍ وَ هَمَجٌ رَعاعٌ اَتْباعُ کُلِّ ناعِقٍ یَمیلونَ مَعَ کُلِّ ریحٍ لَمْ یَسْتَضیئوا بِنورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ یَلْجَؤُوا اِلی رُکْنٍ وَثیقٍ ( نهج البلاغه/ کلمات حکیمانه/ رقم ۱۳۴) مردم سه گروه هستند دانشمندان الهی، دانشجویان و طالبین راه نجات به سوی حق، و گروه بی هدف و سرگردان که دنبال روی هر صدا می باشند لذا با هر بادی به آن سمت می روند و با نور دانش روشن نشدند و برای خود پناهگاه مطمئنی نگزیدند. در این قسمت از کلام امام علی علیه السلام، عالم ربانی همان پیشتازان هستند که در قرآن ذکر شده وگروه دوم نیز همان اصحاب یمین هستند که به دنبال ره یابی بندگی الهی و خودسازی می باشند و گروه سوم، همان اصحاب شوم و شمال می باشند که کاری به خدا وقرآن و احکام آن ندارند و راه و رسم ائمه را ادامه نمی دهند بلکه با هر مد و فرهنگی که از هر ناحیه پدید آید، دنبال آن می روند و از خود استقلالی ندارند ولذا امام این گروه را به پشه های کوری تشبیه می فرماید که در هوای کبیری، معلق می باشند و از هر طرف باد بوزد به آن سمت می روند و انسان های بی اراده ای هستند که قدرت تصمیم گیری و انتخاب راه درست را از نادرست ندارند و در انتخاب فرهنگ نیز تابع کشورهای بیگانه است و در همه امور زندگی خویش (پوشش، ظاهر، مدل موی سر و صورت و …) از آن ها تقلید می کند. اینک قبل از نتیجه گیری و تطبیق جامعه خودمان به یکی از این جوامع سه گانه توصیفی قرآن و کلام امام علی علیه السلام، لازم است جایگاه آن سه گروه و سرنوشت آنان را نیز از نظر قرآن بیان کنیم؛ آنگاه ببینیم چند درصد از جامعه ما با این گروه ها تطبیق می کند! قرآن کریم در سوره واقعه در آیات ۸۸ تا ۹۵ می فرماید: فَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ فَرَوْحٌ وَرَیْحَانٌ وَجَنَّهُ نَعِیمٍ وَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ أَصْحَابِ الْیَمِینِ فَسَلَامٌ لَّکَ مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ وَأَمَّا إِن کَانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ فَنُزُلٌ مِّنْ حَمِیمٍ وَتَصْلِیَهُ جَحِیمٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ حَقُّ الْیَقِینِ- پس اگر از مقربان باشد؛ پس آسایش و روزی پاک و بهشت پرنعمت است؛ و اما اگر از یاران دست راست باشند؛ پس سلامی است تو را از جانب یاران دست راست؛ و اما اگر از تکذیب کنندگان گمراه باشد؛ پس پذیرایی ابتدایی از آب جوشان است؛ و وارد شدن در جهنم و چشیدن حرارت آن؛ به یقین این خود، حقی است یقینی و غیرقابل شک. حال باید دید که کدام یک از سه گروه مذکور؛ مدنی و فرزانه هستند! تردیدی نیست که گروه پیشتاز و گروه دنبال روی آن ها، تشکیل دهنده جامعه مدنی هستند و از مزایای دنیوی و اخروی آن نیز برخوردار خواهند بود و گروه سوم یعنی گروه سرگردان و بی هدف و به تعبیر قرآن کریم؛ اصحاب شمال و به تعبیر امام علی علیه السلام – همج رعاع – دارای زندگی نکبت بار و در آخرت هم هیزم جهنم خواهند بود. لذا؛ جامعه ما از – السابقون – که قطعاً نیستند بنابراین یا اصحاب یمین هستند و یا اصحاب شمال می باشند؛ و ما در این مقاله در مقام تطبیق نمی باشیم لذا قضاوت آن را به خود مردم واگذار می کنیم تا بررسی کنند که اگر دارای فرهنگ اصحاب یمین هستند پس در تقویت آن کوشا باشند و اگر دارای فرهنگ اصحاب شمال هستند؛ تجدید نظر کنند وعلاج واقعه قبل از وقوع بنمایند.