عوامل مؤثر در تحقق جامعه مدنی
به دنبال بحث نقش خانواده در جامعه مدنی و مسئولیت آن ها در تربیت و پرورش فرزندان و حراست از جسم و جان و فطرت پاک و سرشت خدادادی آن ها اینک سخن از کیفیت کاری والدین در این امر مهم و خطیر به میان می آید. بدیهی است که ابتدا باید خود والدین از عقیده ی قرص و محکم انسانی اسلامی برخوردار بوده و در عمل نیز اهل سیره سالم و خداپسندانه و مقبول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام باشند تا بتوانند در مقام آموزش و پرورش فرزندان خود اعم از دختر و پسر تأثیر گذار باشند چراکه – ذات نایافته از هستی بخش – کی تواند که شود هستی بخش مع ذلک هیچ پدر و مادری از بی توجهی به دین و اخلاق و سرنوشت فرزندان خود از دختر و پسر معاف نیست و همان طور که والدین به گردن اولاد حق دارند و کوتاهی در اداء آن ممکن است موجب عاق والدین گردد فرزندان نیز از نظر تربیت دینی و وارستگی بشری به گردن والدین حق دارند که کوتاهی و بی توجهی به آن عاق آن ها می گردد چنانکه- قال رسول الله صلی الله علیه وآله یلزم الوالدین من العقوق لولدهما ما یلزم الولد لهما من عقوقهما ( وافی/ح۱۲/ص۱۳۸۵ )، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: همانگونه که فرزندان، عاق والدین می شوند والدین نیز عاق فرزندان می شوند – لذا مسئولیت مدنی والدین در مقابل فرزندان مسئولیت سنگینی است که غفلت از آن در خسران دنیا وآخرت همگان نقش آفرین و در عین حال از ظرافت خاصّی برخوردار است که باید مانند باغبانی در پرورش نهال های خود به گونه ای عمل کنند که نه آن ها بکشنند و نه از لحاظ ظاهر، نامناسب بار آیند بلکه خوش قامت و راست اندام؛ و فرزندان را طوری تربیت کنند که نه ترسو و گوشه گیر و زبون و نه جسور وبی ادب و بی حیا و لائیک بلکه شجاع و متین و خداپرست، با عفت و با حیا پرورش یابند و این مسئولیت باید از یک درایه بالایی برخوردار باشد و والدین نیز خود را در انجام آن مصمّم نمایند و بیش از آنچه برای پرورش سرمایه مادی اعم از زیستی و غیره، وقت می گذارند و مراقبت می کنند، وقت بگذارند. این وظیفه به اندازه ای مهم است که امام زین العابدین علی بن الحسین علیه السلام در انجام آن از خدای متعال امداد مسئلت می کند و به جا است که برای خوانندگان عزیز عین عبارت امام سجاد علیه السلام را از صحیفه سجادیه نقل کنم زیرا بهترین معلم و مربی برای بشریت ائمه اطهار علیهم السلام می باشند که از منبع وحی سلوک می کنند. امام در این درخواست، فرزندان صالح را خیری برای خود و آن ها معرفی می کند و عرضه می دارد – اللَّهُمَّ وَ مُنَّ عَلَیَّ بِبَقَاءِ وُلْدِی وَ بِإِصْلَاحِهِمْ لِی و بِإِمْتَاعِی بِهِمْ – خداوندا بر من منت بنه به ماندگاری فرزندانم و شایستگی آن ها برای من و بهره بردن از ایشان. مشخص است که اولاد صالح و با عفت و دین دار بهترین سرمایه بهروری والدین می باشند. – الهی امدد لی فی اعمارهم و زد لی فی اجالهم و رب لی صغیرهم و قو لی ضعیفهم – خداوندا عمرشان را برای من دراز گردان و مدت زندگیشان را برای من بسیار گردان و خردشان را برای من پرورش ده و ناتوانشان را برای من نیرومند گردان . – واصلح لی ابدانهم و ادیانهم و اخلاقهم – و تن ها و آئین شان و اخلاق شان را برای من سالم بدار. – و عافهم فی انفسهم فی جوارهم و فی کل ما عنیت به من امرهم – و در جان ها و اندامشان و در هر چه از کار ایشان به آن می کوشم تندرستی بده. – و ادرر لی و علی یدی ارزاقهم – و روزی هایشان را برای من و به دست من فراوان گردان. – واجعلهم أبراراً أتقیاء بصراء سامعین مطیعین لک – آن ها را نیکوکار و پرهیزکار از گناه دارای بصیرت و آگاه به وظائف بندگی قرار بده و شنوا و فرمان بردار دستورات تو باشند. – وَ لِأَوْلِیَائِکَ مُحِبِّینَ مُنَاصِحِینَ وَ لِجَمِیعِ أَعْدَائِکَ مُعَانِدِینَ وَ مُبْغِضِینَ آمِینَ – و برای دوستداران تو دوست و خیرخواه و برای تمام دشمنان تو دشمن وکینه ورز باشند خداوندا دعایم را روا ساز. به لحاظ اینکه اولاد شایسته و فرزندان متدین در حکم اعضاء بدن منفصل خانواده محسوب می شوند و همان گونه که اعضاء سالم بدن باعث زندگی خوش می باشند اولاد سالم و تربیت شده نیز باعث تقویت و توان خانواده می گردد لذا امام سجاد علیه السلام در نیایش الهی عرضه می دارد – اللهم اشدد بهم عضدی و اقم بهم اودی – خداوندا بازوی مرا به وسیله ایشان استوار گردان و نارسائی مرا به وسیله آنان پایدار بدار. – وکثر بهم عددی – آمار مرا به وسیله آن ها بالا بر. – و زیّن بهم محضری – و مجلس مرا به وسیله آن ها بیارا. – و احی بهم ذکری – نام مرا به وسیله آن ها زنده بدار. – و اکفنی بهم فی غیبتی – و در نبودنم مرا به وسیله آن ها بی نیاز گردان و جانشین باکفایتی باشند. – واعنّی بهم علی حاجتی – و بوسیله آن ها مرا در برآوردن حاجتم یاری فرما. – واجعلهم لی محبین – آن ها را دوستدار من گردان. بدیهی است داشتن چنین فرزندانی – که مایه تقویت زندگی مادی والدین و آبروی آن ها در پسِ حیات است، خلف صالح می باشد که در حقیقت روشنایی بخش حیات و ممات آن ها می گردد – لذا بدون تربیت و مراقبت و استمداد الهی ناممکن است بنابراین امام سجاد علیه السلام در ادامه آن نیایش ها درباره اولاد عرضه می دارد: -الهی واعنّی علی تربیتهم و تأدیبهم و برّهم – خداوندا مرا در تربیت و با آدب بار آوردن آن ها و نیکی به آنان یاری فرما. آنگاه به عوامل آسیب رسان وآفیت آفرین توجه فرموده و از خداوند متعال مدد می طلبد که آنان را از شرّ شیاطین و عوامل آن در امانشان بدارد. در راس این عوامل، شیطان را معرفی می کند و عرض می دارد: -اللهم و اعذنی و ذریتی من الشیطان الرجیم – خداوندا مرا و فرزندانم را از شیطان رانده شده پناه ده ( صحیفه سجادیه/دعای ۲۵/ راجع به اولاد ) آن روزی که امام سجاد علیه السلام با توجه به بیت عصمت و جامعه ساده و بی آلایش، آنگونه با تضرع و زاری از خداوند متعال می خواهد که فرزندان صالح به او بدهد و او را در تربیت و تعالی سازی، مدد فرماید و از شرّ شیطان و انحرافات او در امان دارد نشان می دهد که امروز تکلیف خانواده ها در برابر وسائل شیطانی منحرف کننده مانند ماهواره ها و شبکه های دشمنان اسلام و ایران که ویران گر افکار و اندیشه نسل جوان است چه مسئولیت سنگینی را برای والدین پدید می آورد. روشن است که مراقبت های آنگونه امام سجاد علیه السلام در رابطه با اولاد دارای چه ثمرات ارزنده ای برای خانواده و جامعه مدنی خواهد داشت و بر عکس نادیده گرفتن مسئولیت خطیر موجب خارآفرینی برای خانواده و کمکی به جامعه فاسیست و انارشیست خواهد شد بنابراین توصیه دین در دین داری فرزندان در حقیقت، سفارشی برای خوب زیستن و ارزشمند شدن جامعه است. خانواده دین دار و جامعه مدنی متدین، هزینه و برج دفع و رفع اعتیاد را نخواهد داشت. از زد و خوردهای وحشیانه در امان خواهد بود و برخوردار از امنیت اجتماعی، اقتصادی، ناموسی و سیاسی خواهد بود. به جای صرف وقت در راه دفع و رفع آلودگی های اخلاقی و ناهنجاری های اجتماعی به پیشبرد اهداف والای دنیوی و اخروی می پردازد و در مسابقه انسان شدن گوی سبقت را از دیگران می رباید و مدالی بی نظیر در مقابل مدال های مسابقات معمول و جاری بین الملل به دست می آورد زیرا کسب این مدال، جامعه را در خط مقدم کاروان بشری قرار می دهد ولذا آقا و رهبر دیگران می گرداند همانگونه که پیامبران علیهم السلام و ائمه معصومین علیهم السلام با تربیت شدن به دستورات الهی و دوری گزیدن از ناهنجاری های اخلاقی و رفتاری و گفتاری در خیل سیر بشری، پیشتاز و دیگران از هر نظر پستاز می باشند. خلاصه عاملان اصلی خانواده ها در توجه به موقعیت و مسئولیت خود می تواند نقش مهمی را در مرحله مقدماتی جامعه مدنی ایفا کنند که در بخش های بعد به گوشه دیگری از این مسئولیت اشاره خواهد شد.