عوامل مؤثر در تحقق جامعه مدنی
به دنبال بحث تأثیر عوامل موثر در تحقق جامعه مدنی یعنی جامعه ای که زن و مرد با سلیقه های مختلف تحت یک فرهنگ مترقی و مدرن یعنی اسلام از یک زندگی سعادتمند برخوردار باشند در مرتبه نخست و حرکت آغازین نقش والدین مورد بحث و کندوکاو قرار گرفت و اهمیت مسئله تا آنجا دنبال شد که حتی رهبران الهی مانند امام سجاد علیه السلام در انجام این وظیفه و تکلیف خطیر از خداوند متعال استمداد می طلبد و عرضه می دارد: اللهم اعنی علی تبیتهم و تأدیهم – خدایا مرا در تربیت و تأدیب آن ها یاری فرما. زیرا این مسئله از دو جنبه حائز اهمیت است یکی از جهت اینکه اولاد و فرزندان، امانت های الهی هستند که خداوند متعال آن ها را با زمینه پاک آفرید و تحویل والدین داده لذا این مربّیان نخستین یعنی والدین هستند که سرنوشت آن ها را ورق می زنند چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کل مولود یولد علی الفطره حتی یکون ابواه یهودانه و ینصرانه و یمجسانه- هر نوزادی بر فطرت و سرشت پاک الهی و بدون هر انگی دیده به جهان می گشاید اینک این پدر و مادر هستند که آن ها را یهودی و یا مسیحی و یا مجوس بار می آورند. التبه در کلام رسول اکرم صلی الله علیه وآله به مکتب رایج آن روز و امروز اشاره شده و سایر گرایش های منحرف مطرح در سطح جامعه نیز در مرتبه نخست به پدر و مادر مربوط می شود و قطعاً در قیامت به حکم – انّ الله یأمرکم ان تؤداو الامانات الی اهلها – اینکه خداوند متعال فرمان می دهد که امانت را آنگونه که تحویل گرفتید برگردانید – سئوال خواهد شد که ما دختر و پسر پاک سرشت ، خداپرست و عفیف و پاکدامن و سالم تحویل دادیم و شما با بی توجهی، آن ها را به حال خود رها کردید و یا اگر خود نیز منحرف بودید باعث تباهی جسم و جان آن ها شدید! امروز در جامعه ما جوانان مبتلی به اعتیاد و فساد اخلاقی و فقر فرهنگی فطری (یعنی حیات طیبه) رنج می برند و با مرگ دست و پنجه نرم می کنند؛ پدران و مادران جواب خداوند متعال را در قیامت در رابطه با این امانت های تباه شده چه خواهند داد؟ این یک جهت قضیه است و جهت دیگر به خانه و جامعه مربوط می شود بدیهی است خانه ای که فرزندان صالح و با ادب و عفیف و باحیاء در آن بار می آیند همچون گل هایی هستند که گل زار خانه را معطر و مایه دلگرمی والدین و چشم روشنی آن ها و برای جامعه اعضائی ارزشمند و مهره هایی مفید و کارساز خواهند بود از این رو است که قرآن کریم درخواست کسانی را که آرزوی چنین فرزندانی را دارند و خواستار آن می باشند، می ستاید و از بندگان شایسته و در خور مقامات عالیه معرفی می کند و می فرماید – و الذین یقولون ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین و اجعلنا للمتقین امام – اولئک یجزون الغرفه بما صبروا ویلقون فیها تحیه وسلاما ( فرقان/۷۵ )، آن هایی که می گویند پروردگارا از زنان و ذرّیه ما به ما نور چشمی هدیه کن و ما را پیشوا و رهبر پرهیزگاران قرار بده، پاداش این ها به خاطر شکیبایشان غرفه های بهشتی است و در آنجا با درود و سلامتی برخورد می کنند. نکته های ظریفی که در این آیه ستایشی نهفته شده است اینکه اولاً اینان جزء بندگانِ شناخته شدهِ خداوند متعال معرفی شده اند که در آیات قبل ویژگی های عبادالرحمن ذکر شده ثانیاً درخواست این ها در مرتبه اول، نورچشم و قرت عین است یعنی اولادی که در خانواده مایه شادمانی و روشنایی دل و چشم آن ها است و این درخواست در اولاد متدیّن و مودّب و مترّقی محقق می شود و در مرتبه دوم، درخواست این ها به اندازه ای بلندپروازانه است که تنها به اولاد خوب اکتفا نمی کنند بلکه می خواهند نسل اول و نسل های بعد نیز از یک برتری و شایستگی الهی برخودار باشند تا اسوه و الگو و پیشوای پرهیزگاران واقع شوند و در پایان خداوند متعال برای این والدین، پاداش عظیم بیان می دارد. لذا این آموزه و رهنمودی است که قرآن کریم به پیروان خود می دهد. در این صورت والدین موظف هستند که از این سیاست پیروی کنند و صرفاً به تولید و فرزندآوری اکتفا نکنند که نه تنها از مزایای سفارشی قرآن بهرمند نخواهند شد بلکه به زیان اولاد نامرتب نیز مبتلی خواهند شد. بنابراین آنان که به این دستور علمی مدنی سرنوشت ساز عمل کردند به نتایج چشم گیر آن در دنیا و آخرت نایل آمدند. سعیدبن جبیر می گوید این آیه درباره امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام نازل شد زیرا آن حضرت در بیشتر دعاهایش این درخواست را داشت و می فرمود: و اللّه ما سألت ربّی ولدا نضیر الوجه، و لا سألته ولدا حسن القامه، و لکن سألت ربّی ولدا مطیعین للّه، خائفین وجلین منه، حتّى إذا نظرت إلیه و هو مطیع لله قرت به عینی ( مناقب شهرآشوب/ج۳/ص۳۸۰ )، به خدا سوگند من از خداوند فرزند خوش صورت و خوش اندام درخواست نکردم بلکه از پروردگارم خواستم فرزندی به من بدهد که فرمان بردار خدا و خداترس باشد تا هنگامی که به او می نگرم که اطاعت خداوند متعال را به جا می آورد چشمم به او روشن گردد و در دنبال این درخواست می فرماید: واجعلنا للمتقین اماماً – یعنی ما به پرهیزگاران پیشین خود اقتدا کنیم آنگاه مقتدای دیگران قرار گیریم و خداوند متعال فرمود: اولئک یجزون الغرفه بما صبروا – جزای اینان به خاطر شکیبایشان در به دست آوردن خواسته خود غرفه های بهشتی خواهد بود ( یعنی امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام و صدیقه طاهره سلام الله علیها و امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام ) اینک این ما مدعیان اسلام و تشیع هستیم که برای تحقق جامعه مدنی به تفسیری که در گذشته بیان شد با عمل به قرآن و تأسی عملی به نسخه مفرده بشریت یعنی امام المتقین و اسوه بی نظیر پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله لااقل به کمتر از آنچه امام علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها به دست آورند به دست آوریم که خوشی و سرافرازی دنیا و آخرت در زندگی با برنامه دینی است که پاسخ آن ها را در اقلیت جامعه مدنی یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهلبیت او و پویندگان حقیقی راه آن ها مشاهده می کنیم. ادامه بحث در فرازهای بعدی انشاءالله